Ne serĉu Dion en la temploj de ŝtono kaj marmoro, ho homo!, kiu volas Lin koni, sed en la eterna templo de la Naturo, en la spektaklo de la vojaĝantaj mondoj en la Senfino, en la belegoj de la vivo, kiu elvolvas sur iliaj surfacoj, en la vido de la diversaj horizontoj: ebenaĵoj, valoj, montoj kaj maroj, kiujn via surtera loĝejo ofertas al vi. Ĉie, en la hela lumo de la tago aŭ sub la stela mantelo de la nokto, en la rando de la tumultaj oceanoj, kiel en la soleco de la arbaroj, se vi scias kiel retiriĝi, vi aŭskultos la voĉojn de la Naturo kaj la subtilaj instruoj, kiujn ili murmuras al la orelo de tiuj, kiuj frekventas siajn solecojn kaj studas siajn misterojn.
La Tero navigas sensone en la spaco. Ĉi tiu maso de dek mil mejloj de cirkvito planas sur la ondoj de la etero, kiel birdo en la ĉielo, kiel moskito en la lumo. Nenio perfidas sian majestan marŝon. Neniu grincantaj radoj, neniu murmurantaj ondoj apud siaj flankoj. Silenta, ŝi pasas, rulas inter siaj fratinoj el la ĉielo. La tuta potenca maŝino de la Universo agitiĝas; la milionoj da steloj kaj planedoj, kiuj formas ĝin, mondoj farantaj nian ŝajni infanon, ĉiuj moviĝas, interkruciĝas, daŭrigas siajn evoluadojn ĉe mirigaj rapidoj, sen sono aŭ frapo, kiu perfidas la agon de ĉi tiu grandega maŝino. La Universo restas trankvila. Estas la absoluta ekvilibro; estas la majesto de mistera potenco, de Inteligenteco, kiu ne trudiĝas, kiu kaŝiĝas ene de ĉiuj aĵoj, kaj kies ĉeesto estas malkaŝita al la penso kaj al la koro, kaj ke altiras la esploranto, kiel la vertiĝo de la abismo.
Se la Tero moviĝis brue, se la planeda mekanismo malsukcese reguliĝis, homoj, teruritaj, kurbiĝus kaj kredus. Sed, ne! La impona laboro ekzekutiĝas sen peno. Globoj kaj sunoj flosas en la Senfino tiel liberaj, kiel plumoj en la brizo. Antaŭen, ĉiam antaŭen! La movado de la sferoj estas gvidita de nevidebla potenco.
La volo, kiu direktas la Universon, maskiĝas el ĉiuj rigardoj. Aĵoj estas dispozicitaj en tia maniero, ke neniu estas devigita doni al ili krediton. Se la ordo kaj la harmonio de la Kosmo ne sufiĉas por konvinki la viron, li estas libera por konjekti. Nenio devigas la skeptikulon iri al Dio.
La samo okazas al la moralaj aferoj. Niaj ekzistadoj disvolviĝas kaj eventoj sukcesiĝas unu la alian sen ŝajna rilato, tamen, la imanenta justeco regas supre kaj regulas niajn destinojn laŭ neŝanĝebla principo, per kiu ĉio estas ĉenita en serio de kaŭzoj kaj efikoj. Ĝia aro konstituas harmonio, kiu la spirito emancipita de antaŭjuĝo, lumita de radio de Saĝo, malkovras kaj admiras. Kion ni scias pri la Universo? Nia vido nur perceptas restriktitan aron de la imperio de ĉiuj aĵoj. La subtila kaj difusa materio eskapas el ni. Ni vidas tion, kio estas plej maldelikata ĉirkaŭ ni. Ĉiuj fluidaj mondoj, ĉiuj rondoj, kie la supera vivo agitiĝas, la radianta vivo, eklipsiĝas al la homaj okuloj. Ni distingas nur la opakajn kaj pezajn mondojn, kiuj moviĝas en la ĉieloj. La Spaco, kiu disigas nin, ŝajnas malplena. Ĉie, profundaj abismoj ŝajnas malfermiĝi. Eraro! La Universo estas plena. Inter ĉi tiuj materialaj loĝejoj, meze de ĉi tiuj planedaj mondoj, malliberejoj aŭ prizonoj flosas en la Spaco, aliaj domajnoj de la vivo etendiĝas, spirita vivo, glora vivo, kiun niaj dikaj sensoj ne povas percepti, ĉar sub ĝiaj radiadoj, ili rompus, kiel la vitro rompiĝas, kiam kolizas kun ŝtono.
La saĝa Naturo limigis niajn perceptojn kaj sensojn. Ĝi estas peco post peco, ke ĝi kondukas nin sur la vojo de la scio. Ĝi estas malrapide, paŝo post paŝo, vivoj post vivoj, ke ĝi kondukas nin al la scio de la Universo, ĉu videbla ĉu nevidebla. La estaĵo grimpas, unu post la alia, la ŝtupojn de la giganta ŝtuparo, kiu kondukas al Dio. Kaj ĉiu el ĉi tiuj ŝtupoj reprezentas al la estaĵo longan serion da jarcentoj.
Se la ĉielaj mondoj subite aperis al ni, sen vualoj, en ĝia tuta gloro, ni estus mirigitaj, blindaj. Tamen, nia eksteraj sensoj estis mezuritaj kaj limigitaj. Ili kreskiĝas kaj perfektiĝas, proporcie kiel la estaĵo leviĝas sur la skalo de la ekzistado kaj de la plibonigoj. Same kiel kun la scio, kun la posedo de la moralaj leĝoj. La Universo malkovriĝas al niaj okuloj, proporcie kiel nia kapablo de kompreni ĝiajn leĝojn disvolviĝas kaj pligrandigas. Malrapida estas la kovado de la Animoj sub la dia lumo.
Estas al Vi, ho Superega Povo! Ne gravas la nomon, kiu estis donita al vi, aŭ kiel neperfekte vi estas komprenita; estas al vi, eterna fonto de vivo, de beleco, de harmonio, ke leviĝas niajn aspirojn, nian konfidon, nian amon.
Kie Vi estas, en kiuj profundaj kaj misteraj ĉieloj Vi kaŝiĝas? Kiom da animoj kredis, ke estus sufiĉa, por renkonti Vin, la foriro de la Tero. Sed Vi konserviĝas nevidebla en la spirita mondo, kiel en la tera mondo, nevidebla al tiuj, kiuj ankoraŭ ne akiris la sufiĉan purecon por reflekti viajn diajn radiojn.
Tamen, ĉio malkaŝas kaj manifestiĝas via ĉeesto. Ĉio en la Naturo kaj en la Homaro, kio kantas kaj festas la amon, la belecon, la perfektecon, ĉio, kio vivas kaj spiras estas mesaĝo de Dio. La superbaj fortoj, kiuj animas la Universon, proklamas la realecon de la dia Inteligenteco; apud ili, la majesto de Dio manifestiĝas en la Historio, per la agado de la grandaj Animoj, kiuj, kiel grandegaj ondoj, alportas al la teraj regionoj ĉiujn potencojn de la verko de saĝeco kaj de amo.
Kaj Dio estas, do, en ĉiuj el ni, en la viva templo de la konscienco. Tio estas la sankta loko, la sanktejo, kie troviĝas la dia sparko.
Ekstraktita (tradukita) el Ĉapitro I de "O Grande Enigma (La Granda Enigmo)" - Léon Denis
